Бүгін Дулати университеті Инфрақұрылымды дамыту жөніндегі проректор Бекет Алигожин, ҚР ҰҚК Жамбыл облысы бойынша Департаменті ТҚО офицері Айғаным Ахан, ТҚО консультанты Нұржан Байгаскинов және ПД Экстремизмге қарсы іс-қимыл басқармасының жедел уәкілі Асхат Тайтелиевтің қатысуымен күзет қызметкерлеріне ҚР терроризмге қарсы орталығының штабы Террористік қауіптің заманауи сценарийлері мен оларды азайтуға қабілетті технологияларын түсіндіру бойынша жиын өтті.

Жиналыс барысында терроризм актілерін жасау құралдары, террористік шабуылдардың нысандары, террористік акт жасаудың жасырын қаупі, терроризмге қарсы қорғаныс жүйесі және т.б. сценарийлер мен технологиялар түсіндірілді.

Терроризмге қарсы іс-қимыл

Жарылыс затын көрген кезде:

• Күдікті адамдарға, заттарға, кез келген күдік тудыратын ұсақ-түйекке назар аударыңыз. Барлық күдікті нәрселер туралы құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне хабарлаңыз;
• бейтаныс адамдардан ешқашан пакеттер мен сөмкелерді алмаңыз, өз жүгіңізді қараусыз қалдырмаңыз;
• отбасыда төтенше жағдайларға іс-әрекет жоспары болуы тиіс, барлық отбасы мүшелерінде телефон нөмірлері, электрондық почта мекенжайлары болуы тиіс;
• шұғыл жағдайда өз отбасыңыздың мүшелерімен кездесе алатын кездесу орынын белгілеу қажет;
• эвакуация жағдайында, бірінші қажеттіліктегі заттар жиынтығын және құжаттарды өзіңізбен алыңыз;
• әрқашан үй-жайдан резервтік шығулар қайда екенін біліп, жүріңіз;
• лифтіні қолданбаңыз;
• қандай жағдайда да байбалам салмаңыз.

Террорлық телефонмен қоқан-лоққы көрсеткен жағдайда хабарлама алу тәртібі:

• Қағаз бетіне берілген хабарламаларды мүлтіксіз жаттап жазып алыңыз.
• әңгіме барысында хабарласқан адамның жасы мен жынысын анықтаңыз;
• артындағы дыбыстарды (автокөлік немесе темір жол көлігі, теледидар немесе радио құрылғылары т.с.с) міндетті түрде аңғарыңыз;
• қалалық немесе қалааралық қоңырауларды аңғарыңы;
• қандай да бір шешімге келуге немесе қандай да бір әрекет жасау үшін мүмкіндігінше қоңырау шалушының уақытын ұзақ алуға тырысыңыз;
• нөмірді автоматты түрде анықтау (НАА) бар болған жағдайда,анықталған нөмірді дәптерге жазып алыңыз, бұл оны кездейсоқ жоғалтып алудың алдын-алады;
• қозғалғанда, аяқты барынша жоғары көтеріңіз, аяқты нықтап басыңыз, аяқты жыбырлатпаңыз,аяғыңыздың ұшымен жүруге тырыспаңыз;
• қалың топтан сақтануға залдың бұрышы немесе қабырға жаны жақсы, бірақ ол жақтан шығысқа жету қиын;
• сіріңкенің шиі, тас немесе қабырғадағы сызық арқылы міндетті түрде өткен күн, уақыт есебін жүргізіңіз;
• күмән тудырған жағдайда, көрші жолаушылардың әрекетіне назар аударыңыз;
• егер олармен келіссөз нәтиже бермегендігін байқасаңыз, мүмкіндігінше ұшақты босату бойынша арнайы операцияның басталу сәтіне дайын болыңыз;
• егер арнайы операция қабылданған болса, террористер ұстап алып, тірі қалқан ретінде қолдана алмайтындай етіп орналасыңыз: төменге жатыңыз немесе басыңызды қолыңызбен қапсырып, орындықтың арқасына тығылыңыз, көтерілуге рұқсат бермегенше сонда қала беріңіз (қауіпсіздік күштері қозғалғанның кез-келгенін террорист деп қабылдап қалуы мүмкін);
• мүмкіндік туындаған жағдайда, ұшақты барынша тез арада тастап кетуге тырысыңыз. Жеке заттарыңызды іздеп, кідіріп қалмаңыз.
• жаңа опырылуды болдырмау үшін абайлап қозғалыңыз, сырттан келетін ауаның қозғалысымен бет алыңыз. Мүмкіндігіңіз бар болса, қол астындағы заттар(тақтай, кірпіш) арқылы төбені опырылмас үшін бекітіп, көмек күтіңіз. Қатты шөлдеген жағдайда аузыңызға кішкентай тас салып, оны мұрныңызбен дем ала отырып сорыңыз.
• әңгімені кідірмей құқық қорғау органдарына хабарлаңыз;
• әңгімеңізді ешкімге жарияламаған жөн;
• хабардар адамдардың санын барынша қысқартыңыз;
• дыбыс жазғыш құрылғы қолданған кезде жедел касетаны (шағын дискіні) алып, сақтап қойыңыз, орнына міндетті түрде басқасын ауыстырып салыңыз.

Қоңырау шалған адамның сөйлеу мәнерін аңғарыңыз:

• Дауысы  ащы (баяу, төмен, жоғары).
• Сөйлеу мәнері: айқын, тұтығып, сыбырлап, акцент, диалект.
• Сөз қарқыны: жылдам, баяу
• Сөйлеу тәсілі: дөрекі, келемеж, былапыт айту.

Сөйлесу барысында мынандай сұрақтарға жауап  алуға тырысыңыз:

• Бұл адам қайдан, кімге, қандай телефоннан қоңырау шалып тұр?
• Нақты қандай талап қойып тұр?
• Нақты талапты жеке өз немесе біреудің қайталауымен айтып тұр ма немесе басқа да бір топтың атынан ба?
• Олар немесе ол қандай жағдайда ойлаған мақсаттарынан бас тартады?
• Қашан және қалай онымен байланысуға болады?
• Кімге аталған қоңырау туралы айта аласыз немесе айтуыңыз керек?

Жарылғыш құрылғы болып табылуы мүмкін күдікті затты табу
Соңғы уақытта азаматтармен күдікті заттарды табу жағдайлары жиі кездеседі, олар жарылғыш құрылғы болуы мүмкін. Күдікті заттар көлікте, саты алаңдарында, пәтерлер, мекемелер мен қоғамдық орындардың есіктері алдында табылуда. 

Оларды тапқанда өзіңізді қалай ұстау және қандай іс-әрекет жасау қажет?

• Егер Сіздің пікіріңізше табылған зат бұл орында жатпауы тиіс болса, бұл фактіні назарсыз қалдырмаңыз;
• қоғамдық көлікте ұмытылған немесе иесіз затты тапсаңыз, қасыңыздағы адамдардан сұрастырыңыз. Ол кімдікі және оны кім қалдыруы мүмкін екенін анықтауға тырысыңыз;
• егер белгісіз затты өз үйіңіздің кіреберісінде тапсаңыз, көршілеріңіздер сұрастырыңыз, мүмкін оларға тиісілі шығар, егер иесі анықталмаса дереу полицияның тірек пунктіне хабарлаңыз;
• егер белгісіз затты мекемеде тапсаңыз, дереу ол туралы әкімшілікке немесе күзет қызметіне хабарлаңыз;

Барлық баяндалған жағдайларда:

• табылған затты қозғамаңыз, жылжытпаңыз, ашпаңыз;
• тапқан уақытты анықтап белгілеңіз;
• табылған заттан адамдардың алысырақ кетуі үшін барлық мүмкіншілікті жасаңыз;
• жедел-тергеу тобының келуін міндетті түрде күтіңіз (есіңізде болсын, сіз маңызды куәгерсіз).

Есіңізде болсын: заттың сыртқы әлпеті оның ішкі мазмұнын жасыруы мүмкін. Жарылғыш құрылғы үшін камуфляж ретінде ең қарапайым тұрмыстық заттар: сөмкелер, пакеттер, қораптар, ойыншықтар және т. б. қолданылады. Жарылғыш құрылғыны немесе жарылғыш құрылғы болып шығуы мүмкін күмәнді заттарды көрген жағдайда кеңес берілетін эвакуация белдеуі. Қауіп төнген жағдайда  немесе терроризм актісі орын алған жағдайда, сондай-ақ, терроризмге қарсы операцияны жүргізген жағдайларда эвакуациялау туралы ақпараттар алу. Билік өкілдерінен немесе құқық қорғау органдарынан жедел көшіру туралы ақпарат алсаңыз барынша сабыр сақтап, берген тапсырмаларын тиянақты орындауға тырысыңыз.

Әлеуетті қауіп немесе терроризм актісін жасау жағдайларында, сондай – ақ терроризмге қарсы шұғыл операциялар жағдайларында адамдар көп шоғырланатын объектілердегі әрекеттер

• Адамдардың шамадан тыс шоғырлануынан аулақ болыңыз;
• орын алып жатқан оқиғаларға қанша жерден қарағыңыз келсе де топ ортасына кірмеңіз;
• егерде топ ортасына кіріп кетсеңіз одан барынша шығуға тарысыңыз;
• терең тыныс алып, жиналған қолдарыңызды жазыңыз, кеудеңіз бос болуы тиіс;
• үсті үстіне үйілген заттар мен үлкен сөмкелері бар адамдардан аулақ кетуге тырысыңыз;
• кез-келген жағдайда аяғыңызда нық тұруға тырысыңыз;
• қолдарыңызды қалтаңызда ұстамаңыз;
• егер топ қауіпті болып кетсе, ойланбастан қандай да болсын сөмкелерден, мойынорағыштардан құтылуға асығыңыз;
• егер де бір затыңызды түсіріп алсаңыз аса қажеті болмаса еңкеймеуге тырысыңыз;
• егер құлап қалсаңыз, шамаңыз келгенше аяғыңызға тұруға тырысыңыз. Тұратын кезде қолыңызға сүйенбеңіз, себебі топ қолыңызды басып кетуі және сындыруы мүмкін. Бір сәтке болса да аяғыңызбен тұрып кетуге тырысыңыз.
• егер орныңыздан тұрып кету мүмкін болмаса, жиырылып жіліншігіңіз бен басыңызды, алақаныңыз бен басыңыздың артқы жағын қорғауға тырысыңыз;
• адамдар көп шоғырланған орындарға кірсеңіз алдын ала экстремистік оқиғалар орын алған жағдайда ең қауіпті орындар қайсы екенін анықтаңыз (алаңдардың арасы, концерт залдарында шыны есіктер және қалқалар және т.б), апаттан құтқару есіктерін көзбен тауып сол жолдармен өтіңіз;
• дүрбелең орын алған кезде барынша сабыр сақтауға және оқиғаны саралауға тырысыңыз.

Тұтқынға алыну.
Кез келген адам бір оқиғаларға себепті тұтқынға айналуы мүмкін. Мұндай жағдайда  тұтқынға алушылар саяси мақсаттардың орындалуын және төлем алуды талап етулері мүмкін. Барлық жағдайларда Сіздің өміріңіз террористтер үшін сауда затына айналады. Басып алу пәтерде, көлікте немесе көшеде орын алуы мүмкін.

Егер Сіз тұтқынға түссеңіз, келесі жүріс-тұрыс ережесін сақтауды сұраймыз:

• Оқыс қимыл немсе айқау-шу террористтер тарапынан қатыгез тойтарысқа жол беруі мүмкін. Мүмкіндігіңізше террористтер тарапынан қару қолдануға және адамдар құрбандығына орын алдыруға жеткізбеңіз;
• террористтердің көзіңізді таңуына, кісен салуына немесе жіппен байлауына дайын болыңыз;
• қамауға, балағат сөздерге және кемсітулерге шыдаңыз, қылмыскердің көзіне тура қарамаңыз (жүйкесі шамалы адам үшін бұл агрессияға белгі болуы мүмкін), шамданбауға тырысыңыз;
• қарсы тұрмаңыз, қажет емес «қаhармандық» күш көрсетпеңіз, Сіз тұтқында екендігінізді айтып, қылмыскердің қаруды Сізге тура кезенбеуін өтініңіз;
• егер Сіздің жаныңызда балалар болса, оларды қауіпсіз жерге жасыруға тырысыңыз, оларды шамаңыз келгенше оқтан сақтауға, мүмкіндігінше қастарында табылуға тырысыңыз;
• қажет болған жағдайда талаптарды орындаңыз, оларға қарсы шығып айналаңыздағылардың, соның ішінде өзіңіздің өміріңізге қауіп төндірмеңіз;
• егер медициналық көмек қажет болған жағдайда анық айтыңыз, қылмыскерді өшіктірмеңіз және ол рұқсат бермейінше еш әрекет қолданбаңыз;
• қылмыскерлердің заттарын, ерекше белгілерін, киімін, есімдерін, лақап есімдерін, тыртықтарын, татуировкаларын, қылықтарын, сөйлеу мәнерін есте сақтауға тырысыңыз;
• егер Сізге туыстарыңызбен сөйлесуге рұқсат берсе, жыламаңыз, айғайламаңыз, қысқа әрі анық сөйлеңіз;
• күзетшілермен байланыс орнатуға тырысыңыз. Сіз де адам екенініңізді түсіндіріңіз. Отбасы мүшелеріңіздің суретін көрсетіңіз. Оларды алдауға тырыспаңыз;
• оқиғаның жақсы аяқталуынан ешқашан да үмітіңізді үзбеңіз;
• есіңізде болсын, қаншалықты көп уақыт өтсе, құтқарылуыңызға соншалықты мүмкіндік бар;
• есіңізде болсын, Сіздің тұтқынға түскендігіңіз туралы арнайы қызмет хабарлаған сәттен бастап, олар Сізді шығарып алу мақсатында әрекеттене бастайды;
• есіңізде болсын Сіздің мақсатыңыз - тірі қалу!

Сізді босату мақсатында антитеррорлық оқиға кезінде арнайы  қызмет өкілдерінің келесі тапсырмаларын орындаңыз:

• Жерде төмен қарап жатыңыз, басыңызды қолыңызбен жауып, қозғалмаңыз.
• ешқашан арнайы қызмет өкілдеріне қарай жүгірмеңіз немесе олардан қашпаңыз, себебі олар, Сізді қылмыскерлермен шатыстырып алулары мүмкін;
• егер мүмкіндік болса есіктерден, терезелерден аулақ болыңыз.

Ғимарат қалдықтары астында қалған кезіңіздегі  іс-шаралар

• Даусыңызбен және әлде-бір дыбыстармен адамдардың назарын аударуға тырысыңыз. Егер Сіз терең қалдықтар астында қалсаңыз, Сізді эхопеленгатор арқылы табу үшін темір заттарды оңға-солға жылжытыңыз (жүзік, кілт т.б);
• егер сіздің айналаңыз бос болса жанғыш заттарды қолданбаңыз. Ауадан сақ болыңыз;